Plattdüütsch vundaag
Dat de düütsche Noorden, de in öller Tieden jümmer bloots een Spraak harr, nu al lang mit twee Spraken ümgahn mööt, dat is so kamen, na un na:
- In 't 16. un 17. Johrhunnert sünd die Minschen hier baven bi de schreven Schrift vun Plattdüütsch up Hoochdüütsch övergahn,
- naasten denn, sünnerlich in 't 19. un 20. Johrhunnert, hebbt se sik mehr un mehr ook dat hoochdüütsche Snacken anwennt,
- man to glieke Tiet hebbt se jüm ehr Platt mit veel Hegen un Plegen so wiet bröcht, dat dat so half un half wedder as Kultuurspraak dögen kann.
De allermehrsten glöövt hüüt noch, in disse Geschicht, daar stickt nix anners in as: Wi hebbt in de Spraak veel verspeelt, hebbt mit dat "weg vun 't Platt un hen na 't Hoochdüütsche" jümmer bloots wat verloren. Dat wi ook wat tokregen hebbt, dat seht de mehrsten noch nich in. Daarbi: Is dat denn reinweg nix, dat wi uns Platt nu as 'n tweete Spraak bruken köönt, blangen dat Hoochdüütsche?
Kloor: Solang de Lüüd, de grootkoppten vörweg, alltohoop menen dään, in Düütschland kunn man een Spraak mittellen, un dat weer de Standardspraak Hoochdüütsch, solang beet de Muus daar keen Faden vun af: De Minschen nöhmen sik drievens dat Hoochdüütsche an, eerst de vun 'daar baven', denn ook de lütten Lüüd. Dat Plattdüütsche weer woll hier tohuus, wörr avers so scheel vun de Siet ankeken, dat 'n dat alleen noch in de Familie, ünner Navers or bi Frünnen bruken much. Eerst vun Enn dat 18. Johrhunnert an güng dat denn annersrüm. Daar marken de Kloken mit'nmaal, dat 'Volk' weer ja ook noch daar, mit egen Spraak un egen Kultuur. Up 'n Stutz weer de Heimaatspraak wedder wat weert. Un nu wull 'n ehr denn ook hegen un plegen. Eerst weern dat man een poor, de so denken wörrn, naher wörrn dat mehr, un de dään sik tohoop, maken hier een Vereen up un naasten daar.
Üm de Mitt vun 't 19. Johrhunnert kemen Klaus Groth un Fritz Reuter mit jüm ehr Warken vördag, de een mit grootorige Gedichten, de anner mit abasige Romaans, un dit weer di nu een Slag plattdüütsche Dichtung - nüms harr mehr glöövt, dat dat sowat Groots noch maal geven kunn. Un vun daar an hett dat nich wedder uphöört mit dat 'wieder rup'. Dat Plattdüütsche is wedder mehr un mehr een Kultuurspraak worrn. Un vundaag speelt uns Platt sien Rull ook in de Kark un bi de Medien rundrüm, blangen dat normale Hoochdüütsch.
Kortaf: Hett sachts wat duurt, man uplest is uns Platt wedder de Regionaalspraak för den düütschen Noorden worrn. Wat noch fehlt, dat is: De Staat mööt noch seggen, dat he uns Platt in tokamen Tieden nu ook as Spraak estemeern will.
Wannehr ward plattdüütsch snackt?
Jümmerto un allerwegens - tominnst denn, wenn ick menen do, hier paßt sik dat. Denn bi dat Uutsöken vun de twee Spraken, de wi hier in 'n Noorden hebbt, geiht dat alltiet daarna, wo ick wat seggen will. Schall heten: Jedereen mööt sülven weten, wannehr dat paßlich is, platt to snacken or nich. Un he mööt ook weten, wat he dat denn egens will, platt snacken. So as fröher, wo dat heten dä, Platt döggt nix, dat dröff ick hier nich bruken, schickt sik nich - so is dat ja nich mehr.
Woll glöövt veel Lüüd jümmer noch, Platt is bloots goot för de Familie or ünner Navers un Frünnen, reinweg för dat, wat nich so wichtig is. Man up de anner Siet sünd daar doch ook all de Verenen, de Verbännen, de Speeldelen un wat dat anners noch för Minschengruppen gifft, un de wüllt alltohoop, mit Platt schull heel un deel eernsthaftig ümgahn warrn. Un wenn de nich daar west weern mit all ehr Doon un Drieven, denn so harr uns Platt nienich wedder den Dreih na 'baven' kregen; Plattdüütsch as twete Spraak blangen dat Hoochdüütsche, weer goor nich an to denken west ahn de velen Vereenslüüd un so. Un nu kümmt dat daar up an, dat wi nich nalaten doot. Wi mööt tosehn, dat wi so 'n Arbeit as bi de Verenen allerwegens in de Gangen kriegt. Up de Oort bringt wi denn sachts all Lüüd so wiet, dat se markt: De hier in 'n Noorden vun Düütschland tohuus is, de hett un kann mehr, wenn he ook wat vun plattdüütsch Spraak un Kultuur versteiht.
Wokeen snackt plattdüütsch?
Dat 'n marken kunn, so un so süht dat mit uns Platt uut, sünd de Lüüd 1984 dat leste Maal uutfraagt worrn, in de Bundslänner in 'n Westen. Un ruutkamen is dunn: Dat weern sowat 5,6 Milljonen Minschen, de kunnen mit Plattdüütsch sehr goot or goot ümgahn. De mehrsten sään, se kunnen Platt sehr goot verstahn; in Bremen/Noord-Neddersassen un in Sleswig-Holsteen kunnen se ook sehr goot Platt snacken. Bi 't Lesen süht dat lang nich so goot uut, un bi 't Schrieven noch orrig wat leger. Dat dat Regels gifft, de di seggen doot, so un so kunnst du geern schrieven, helpt ja nich veel. Se seggt ja nich: So is dat richtig, so müßt du schrieven. Un bi de Grammatik süht dat maleef nich beter uut. Bloots: Dat ward anners. Dit Johr is een Grammatik ruutkamen, wo 'n sik na richten kann.
Tellt 'n nu de neen Bundslänner mit, denn so sünd dat vundaag licht 10 Milljonen Minschen, de Platt köönt. Un allerwegens röögt sik wat, dat Plattdüütsche wieder uptohelpen: All de Bundslänner in 'n Noorden sünd bi un schrievt dat Plattdüütsche in de Lehrplaans för de Scholen rin; se wüllt ook, de jungen Schoolmesters schöölt daar richtig för uutbillt warrn.
Meckelborg-Vörpommern un Hamborg hebbt ehr Landsverfaten in 't Plattdüütsche ümsetten laten, Sleswig-Holsteen hett nu Schuuls för Plattdüütsch in de Verfaten.
Kort un goot: De Politikers doot, wat se köönt, se wüllt uns Platt wiß un worraftig nahelpen. Dat se in 'n Landdag denn un wenn maal up Platt fraagt un diskereert hebbt, kennt wi al; man Anfang 1993 hebbt se in 'n Bundsdag in Bonn een Grote Anfraag vörleggt - un dat weer sowat vun nee, daar sünd s' allerwegens in Düütschland hellhören worrn, bi 't Radio un in all de Blääd'. Markst Müüs? Dat weer een groten Hümpel Afornte, vun all de Frakschonen daar, un de wullen vun de Regeern weten: Schall dat Plattdüütsche nu rin in de 'Europääsch Charta vun Regionaal- or Minnerheitenspraken', ja or nee? Se hebbt richtig in twee Spraken fraagt, hooch- un plattdüütsch (een lütten Stremel is hier to lesen)
Woneem snackt se plattdüütsch?
An un för sik in 'n Noorden vun Düütschland, dat is maal kloor - man dat gifft ook dat een un anner Flach in Polen, in de Slowakei, in Dänemark, in welk Staaten, de fröher bi de Sowjetunion hören dään, in Noord- un Süüdamerika, in Australien un Süüdafrika, daar sitt welk Lüüd vun düütschen Afstamm un snackt Platt in de Frömd'.
De plattdüütschen Mundoorten vun Nedderprüüßen un Achterpommern, de sünd na 1945 meist tonicht worrn. Dat liggt an den Krieg. Un dörgahns anners is hüüt ook, dat nich an een Steed' so 'n un een Stück wieder weg een heel anner Platt snackt ward. Eerstlich maal reist de Minschen veel to veel rümmer, se blievt nich up ehren Placken bisitten, un bavento sünd daar denn noch de Blääd', Radio un Feernsehn - allens tohoop sorgt daarför, dat sik de groten un de lütten Ünnerscheden in de Spraak afsliepen doot. Wenn 'n up dat kiekt, wat dat Platt up een Flach in Luut un Formen anners hett as dat Platt up 'n anner Flach, denn so kann 'n dat Nedderdüütsche hüüt so indelen: Wi hebbt twee grote Mundoortgruppen, dat Westnedderdüütsche un dat Oostnedderdüütsche.
Bi 't Westnedderdüütsche höört dat Nedderfranksche, een lütten Stremel ünnen in 'n Westen, denn dat Westfäälsche un dat Oostfäälsche (daar seggt se mik un dik) un na Noorden to denn dat Noordneddersassische. Daar tellt dat Holstener, dat Dithmarscher un dat Sleswiger Platt mit to, man ook dat Noordhannoversche, dat Ollnborgsche un dat Oostfrees'sche. Un dat Oostnedderdüütsche, dat sünd denn dat Meckelborgsch-Vörpommersche (wo se 'n -ing an de Wöör anhangt, wenn se wat Lütts un Nüüdlichs menen doot, so to 'n Bispill bi Mudding), dat Mittelpommersche un dat Määrksch-Brandenborgsche. Över allens sünd dat acht Länner vun de Bundsrepublik, wo vundaag Platt snackt ward.
Wat gifft dat up Platt to lesen, to hören un to sehn?
Beter mööt 'n hüüt fragen: Wo kümmt Plattdüütsch in de Medien vör? In fröhern Tieden harrn wi ja bloots Böker un Tietschriften, man nu: Radio un Feernsehn, de Schallplatt (de ook al meist ooltmoodsch is) un de nee CD, un denn, richtig nee un noch wat gediegen, dat Internet över den Computer. Verleggers, de Böker up Platt ruutbringt, hebbt wi veel, een poor grote un 'n Barg lütte. Un daarbi is dat vun dree Schrievers jümmer man een, de richtige Böker maakt un över 'n Verlegger drucken un verköpen lett. Daarüm kann 'n veel vun dat, wat 'n vun un över Platt weten will, in Tietschriften nalesen: De Wetenschopsmann kiekt amenn' in dat Jahrbuch des Vereins für niederdeutsche Sprachforschung, dat gifft dat al vun 1876 an; de sik rundrüm künnig maken will, nimmt den Quickborn: Zeitschrift für plattdeutsche Sprache und Dichtung in de Hand, een Blatt, dat al över 90 Johr allens Plattdüütsche tohoopraakt, or De Kennung: Zeitschrift für plattdeutsche Gemeindearbeit.
Alle Johr sünd ook de Johrböker vun so 'n Sellschoppen to Koop, de dat mit den enen or annern vun uns groten plattdüütschen Dichters holen doot. Un mit Diesel: dat oostfreeske Bladdje is de lesten Johren nu ook een richtig Literatuurblatt ruutkamen, alle Maal vull vun Gedichten un Geschichten. Wieder gifft dat, alle Johr nee, plattdüütsche Klenners, den Plattdüütsch Klenner uut Ollnborg to 'n Bispill or den Eutiner Klenner in Sleswig-Holsteen or den Voß-un-Haas-Kalender in Meckelborg-Vörpommern. Un de Dagblääd' hebbt extra plattdüütsche Ecken. Wat daar nu Käpt'n Cordts över steiht or Rieke vertellt - meist steiht daar wat sinniges to 'n högen bin. Wenn sik anners wat röögt, wat mit Platt to doon hett, jichtenswo in 'n Vereen or up de Speeldeel, denn so ward dat in 't Blatt dörgahns up Hoochdüütsch vermellt. Hoochdüütsch sind normalerwies' ook de Annoncen, wo 'n Familie to weten deit, de un de is dootbleven or disse twee hebbt sik jüst verfreet or fiert al Sülvern Hochtiet. Bloots rund üm Ollnborg to maakt se so 'n Annoncen geern up Platt, un dat al lange Johren. Kortaf seggt: Bi all de Medien, de druckt ward, kümmt dat Plattdüütsche vör, förföötsch un allerwegens.
Un wat is mit Radio un Feernsehn? Dat weer in 'n März 1930, daar hett de NORAG in Hamborg, wat hüüt de NDR is, al een plattdüütsch Höörspill över de Antenn schickt - weer dat eerste, wat foorts as Höörspill schreven un nich een ümkatert Theaterstück weer. Un dit Slag Dichtung hett de Funk jümmer noch. Nich veel anners mit Hör mal'n beten to, dat lütt Fief-Minuten-Vertellen an 'n fröhen Vörmiddag up NDR. Dat löppt nu ook al vun 1956 an. Or de Heimatfunk am Wochenend bi Radio Bremen, männichmaal mit plattdüütsche Themen, or de velen Stremels, wo de Funklüüd mank all de Musik denn maal sülven een poor Wöör up Platt riskeert or een plattdüütschen Dichtersmann dat Woort günnt, un uplest denn noch de Plattdüütschen Narichten, de bi Radio Bremen un, een beten anners upmaakt, de bi NDR Hamborg un Kiel - allens daar, un al lang. De Plattdüütsch mit Musik will, ooltmoodsch or modern, de mööt bloots lang noog söken. Gifft meist nix, wat dat goor nich gifft: Volks- un Kinnerleed, Shanty, Schlager, Folklore or Hardrock, mit een Stimm, Chor or Band, du kannst up Schallplatt, Kassett un CD so goot as allens faatkriegen.
Nich maal neemoodschen HipHop mööt wi missen: Vör'n Johrener twee hett dat Rapper-Trio Fettes Brot so 'n Ding sungen, Nordisch by nature hett dat heten, un de jungen Lüüd hebbt dat köfft för dull. Wat ehr nu bloots an de Musik legen hett or ook an den upsternaatschen Text, weet wi nich. Man na de Mütz weer ehr dat, wenn daar - mit veel Platt in - so vun den Noorden sungen wörr:
Mann in de Tünn, gah mi ut de Sünn.
Ick bün wat ick bün, kumm mi nich anne Plünn.
Doch kam fix mal rum, um di de Norden antokieken.
Bi uns daar is jümmer wat los achter de Dieken.
Set Di eerstmal dal, nimm 'n Kööm un 'n Aal,
un smeckt Di dat nich, is mi dat ok schietegal.
Bloots in 't Feernsehn hebbt se dat Plattdüütsche na un na bikantschaven. Wat alleen noch as 'n Reeg nableven is, dat is Talk op Platt - vör 1982 harr dat Programmstück noch Klönsnack heten. Vun 'n Februwaar 1996 an kann 'n sik nu Plattdüütsch ook in 't Internet ankieken. Mit "Nu köönt Se ook mal dat Institut besöken" mellt sik daar dat Institut för nedderdüütsch Spraak uut Bremen för de mehr as 60 Milljonen Minschen allerwegens up de Welt, de vör jüm ehren Computer sitten doot. Un de mag, de kann denn wat vun uns Platt wies warrn or sik "eenmal verdwars dör uns' Literatuur vun 800 bit nu" bookstabeern. Un Platt lehren kann 'n in 't Internet nu ook; denn Radio Bremen bütt daar sienen neen Spraakkurs an, un een poor plattdüütsche Höörspillen uut de lesten veer Johr noch bavento. An 'n besten kümmt dat Plattdüütsche avers sachts mit Theaterspelen ünner de Lüüd. Nipp un nau tellt hett se noch keeneen, man över 'n Dumen möögt dat sowat 8.000 - 9.000 Gruppen sien, de hier in 'n Noorden plattdüütsch Theater maken doot. Is allens mit bi: De Koppels vun de Landjugend, de velen Speeldelen vun Vereen or Füürwehr up 'n Dörpen, de Bühnen uut 'n Bund deutscher Amateurtheater un de sowat 40 Bühnen, de sik bi de dree Nedderdüütschen Bühnenbünnen vun Neddersassen/Bremen, Sleswig-Holsteen un Meckelborg-Vörpommern tohoopdaan hebbt. Blangen de all gifft dat noch dree Bühnen, wo se vun Profeschoon uut plattdüütsch Theater spelen doot. Dat sünd datOhnsorg-Theater in Hamborg, dat Waldau-Theater in Bremen un de Fritz-Reuter-Bühn an 'n Staatstheater in Swerin. Tellt een allens tohoop, denn loopt över 't Johr een Barg Minschen in disse Theaters, dat sünd Hunnertdusende, de daar tokieken wöllt.
Schlagwörter zu diesem Artikel
Plattdeutsch
